Stad Haarlem 1939

Door Leendert Don

Hoofdstuk 2

In Mei 1940 waren we op de terugreis van Zuid Amerika naar Holland toen we op tien Mei via de radio hoorde dat Nederland in oorlog met Duitsland was. Je kan wel begrijpen wat dat voor ons betekende, of dan wel voor die mannen die getrouwd waren. Als jongen van 15 jaar had je niet hetzelfde gevoel als die mensen die gezinnen hadden in Holland. Enfin we waren allemaal in hetzelfde schuitje zou je kunnen zeggen en wisten op dat moment niet wat er met ons zou gebeuren. Dat duurde echter niet lang want kort daarna werden we aangehouden, kan de volgende dag geweest zijn of later weet ik precies niet, door een Frans oorlogsschip We wisten dat eerst niet want het schip dat het bevel gaf om te stoppen had meer weg van een Duits schip en dat konden we zien als was het ook een eind van ons vandaan. Het bleek later dat het een Deens schip was geweest en door de Fransen in beslag was genomen en die hadden er een z.g. hulp kruiser van gemaakt. We waren pas gerust gesteld toen de sloep van dat schip langszij kwam en toen zagen we aan de mutsen dat het Fransen waren. De tweede stuurman sprak vloeiend Frans en dat maakte alles veel gemakkelijker. Nadat we alle informatie hadden gegeven kregen we opdracht om naar Dakar te stomen.

Toen we daar aankwamen gingen we ten anker en wachten op further orders en zover als we wisten stonden onder bevel van de Franse Marine. Ik dacht dat we wel een week ten anker hebben gelegen en toen kregen we orders om naar Casablanca te stomen. Inmiddels was het schip een beetje gecamoufleerd en had men de witte verf van de brug enz. een beetje verscholen onder een soort bruine verf dat normaal gebruikt werd om te masten en zo te verven. In Casablanca kregen we gelukkig toestemming om aan de wal te gaan, nee Humphrey Bogart was er toen nog niet, en dat was voor ons heel wat want het was een lange tijd geleden dat we aan de wal geweest waren.

Toen kregen we orders om van Casablanca naar Bordeaux te stomen maar ditmaal in konvooi. Een klein konvooi, maar vier schepen, maar we hadden dus een gewapende trawler bij ons en hoewel dat niet veel was het was beter dan niets. De reis van Casablanca naar Bordeaux was zonder grote avonturen behalve een drijvende mijn waar een Hollandse Coaster, die ook in het konvooi zat, bijna in aanraking mee kwam. Gelukkig werd deze bijtijds gezien en even later werd hij door de trawler tot zinken gebracht.
De bestemming was Bordeaux en de Fransen dachten daar dan de lading graan te lossen. Zover
is het nooit gekomen want toen we bij Le Verdon aankwamen, de mond van de Gironde, was het al veel te laat. De Duitsers stonden toen al "voor de deur" en kon Bordeaux ieder ogenblik bezet worden.. Gedurende die dag dat we ten anker lagen vlogen Duitse vliegtuigen over de schepen die ten anker lagen. Ook zagen verder we op Duitse vliegtuigen die bezig waren een opslagplaats bij de haven te bombarderen, en zo gaf de kapitein het bevel dat als wij ook aangevallen werden iedereen onmiddellijk de tunnel in moest. Nou op een gegeven ogenblik was het zo ver, dat we dachten dat we aangevallen werden, er was een stroom van mensen, stokers en matrozen, die langs de kombuis kwamen om zo vlug mogelijk in de machinekamer te komen en dan die tunnel in.
Ik was er niet bij want ondanks dat ik pas 15 jaar oud was dacht ik als er een bom valt op die machinekamer dan is het Sayonara voor allen die in die tunnel zitten.
Zo ik ben gewoon even aan dek gaan staan om te kijken wat er allemaal ging gebeuren. Ja je zal zeggen hij wist niet beter en dat is ook zo. Enfin dat vliegtuig kwam zeker maar even kijken en liet gelukkig geen bommen vallen.

Later in de dag kwam er een kruiser binnen van de Royal Navy en kort daarna kwamen een paar officieren van dat schip met een motorboot langszij om orders over te brengen. Die orders waren
dat we zo vlug mogelijk anker op moesten en richting Engeland stomen, maar we moesten zoveel
vluchtelingen meenemen als mogelijk was. Nou dat konden er niet veel zijn want wij hadden beperkt proviand en drinkwater aan boord. Dat gaf de kapitein ook door maar hen werd verteld "do the best you can captain." S'avonds kwamen de vluchtelingen met een tender, of ferry langszij en ondanks dat het bekend gemaakt werd dat we maar een aantal mee konden, bleven ze komen. Vonden vlug uit waarom ze allemaal weg wilde want die tender was onderweg van de kade door Duitse vliegtuigen aangevallen en met mitrailleur vuur bestookt. Zo toen hebben we ze allen aan boord genomen en dat waren er ongeveer 300.

Achteraf bleek het dat het allemaal geen vluchtelingen waren want er was ook een detachement Engelse soldaten bij die groep. Ja, ik weet wat je ga zeggen ze vluchtten ook maar in een zekere zin
waren het geen vluchtelingen. Verder was het een mix van Engelse en Fransen en een hoge Piet van
Bata. Ook was er een groepje nonnen en boord en twee meisjes die hadden niets want die waren zo weggelopen van het atelier waar ze werkte.
Ja waar moest je al die mensen ten onder brengen? Luik 1 zat vol met graan, andere luiken ook, maar
luik 1 was meer geschikt omdat men maar een korte ladder af moest om zo de zakken graan te bereiken die boven op het losse graan lagen. Ja, ook de nonnen werden naar luik 1 verwezen en de
rest slaapte zo hier en daar en aan heel oude mensen werd een hut afgestaan en dat had de kok en ik ook gedaan. Zo waar sliepen wij? Met de nonnen in luik 1. Dus als je aan mij vraagt "hebbie welles" met een non geslapen dan moet het antwoord zijn! Enfin je begrijpt het wel. Slaap kregen we natuurlijk niet veel omdat het niet erg aangenaam is om op zakken graan je hoofd neer te leggen. Ja, voor de rest van de vluchtelingen was het ook niet prettig maar het was beter als onder de voet van de Duitsers te zijn. Er waren ook nog andere Nederlandse schepen die in Le Verdon waren en die hebben ook heel wat vluchtelingen meegenomen. De "Nigerstroom", van de Hollandse Stoomboot Maatschappij, nam zo'n 800 mensen aan boord en is ook veilig in Falmouth aangekomen. Dat schip kwam aan in Falmouth op 22 Juni, 1940. Ik weet niet precies de datum van aankomst in Falmouth van de "Stad Haarlem maar de volgende haven was Liverpool en wij kwamen daar aan op 26 Juni, 1940.

Andere schepen waren niet zo fortuinlijk want ieder schip was alleen en zo zijn er verschillende schepen met vluchtelingen aan boord getorpedeerd door U-boten. Toen de "Stad Haarlem" de Golf van Biskaje had bereikt was het vliegend slecht weer en dat kwam ons ten goede want dan hadden die U-boten ook minder kans om ons aan te vallen. Het was niet zo leuk voor onze "passagiers" die in luik 1 waren ondergebracht want er kwamen tonnen water over de bak en dan ook natuurlijk dat luik wat beneden lag in die kuil onder de bak. Maar ja daar zijn we ook goed doorheen gekomen en we hebben ze allemaal veilig binnen gebracht in Falmouth. Daar gingen ze aan boord van een tender en helaas hebben we ze nooit meer terug gezien..
Had leuk geweest als je jaren later nog zo even iemand tegen kwam die in Juni, 1940 bij ons
aan boord kwam in Le Verdon en je de vraag stelde, "do you remember me."
Ach ja het was een droom.

In Liverpool werd eindelijk begonnen met de lading te lossen want die zat onderhand al een lange tijd in de luiken. Heeft wel een lange tijd geduurd want we vertrokken pas uit Liverpool op 19 Juli voor Cardiff waar we kolen hebben geladen bestemd voor Buenos Aires.
Maar eerst nog even naar Milford Haven omdat daar het konvooi gevormd werd.
Moet eerst even zeggen dat Groot Brittania niet gereed was voor zo'n Armada van schepen die zich bij de geallieerde vloot had ingedeeld Nederlandse, Noorse, Franse en Belgische schepen kwamen aan in de havens van Groot Brittania totaal ongeschikt om in konvooi te varen. Bewaping was er niet en wij hadden in het begin geloof ik twee Lewis machineguns die uit W.O.1 overgebleven waren. Ook waren er niet genoeg escort schepen om het konvooi te beschermen. En bovendien waren wij niet gereed om konvooi te varen want zoiets hadden we nog nooit meegemaakt. Maar het heeft niet lang geduurd want nog die zelfde reis zouden we de ervaring genoeg krijgen.

We vertrokken uit Milford Haven op 29 Juli,1940 en we kwamen pas aan in Buenos Aires op 31 Augustus. Kan je nagaan dat niet alleen was de "Stad Haarlem" een very slow steamermaar het konvooi ging ook met een slakkengangetje Het Konvooi was tamelijk groot maar men kon niet het zelfde zeggen voor de escort want die was minimaal. We waren geloof ik een paar dagen uit, prachtig weer, en ik stond met de kok samen een praatje te maken, zo om een uur of twaalf s'middags, toen plotseling het schip aan bakboord van ons zomaar in tweeën brak. Ik zeg zo onnozel tegen de kok wat is er met dat schip aan de hand? Was nog niet eens goed tot ons doorgedrongen dat het schip door een torpedo getroffen was.

Welcome to the war at sea!

Leendert Don

captndon@bellsouth.net